[1]. زيارات مشترکه، زیاراتی است که برای همۀ ائمّۀ اطهار( خوانده می‌شود و به یک امام اختصاص ندارد. زیارت جامعه، زیارتی است که با آن هر امام را به تنهایی یا همۀ ائمّه را با هم می‌توان زیارت کرد.

[2]. زيارت جامعۀ کبيره، به تعبير علامۀ مجلسي)، از بهترين و نيز عالي‌ترين زيارت‌‌ها و معتبرترين آنها از نظر سند، فصاحت و بلاغت و معناست. ‍[بحار الأنوار، ج 99، ص 144] برخي از منابع اين زيارت شريف عبارتند از: من لا يحضره الفقيه، ج ‏2، ص 609 ؛ تهذيب الأحكام، ج ‏6، ص 95؛ المزار الكبير، ص 523؛ فرائد السمطين، ج ‏2، ص 179.  همچنين علامه مجلسي) زيارت امين الله را از جهت سند، يکي از بهترين و صحيح‌ترينE    F زيارت‌ها معرّفي مي‌کنند. [بحار الأنوار، ج‏ 97، ص 269] برخي از منابع اين زيارت عبارت است از:  کامل الزّيارات، ص 39؛ مصباح المتهجد، ج‏ 2، ص  738؛ المزار الكبير، ص 282؛ فرحة الغري، ص 40 و 43.

دربارۀ هر دو زيارت، تأييدات و تأکيداتي از جانب حضرت ولي‌عصر(عج) وارد شده است. [ر.ک: بحار الأنوار، ج 102، ص 113؛ نجم الثّاقب، ج 2، ص 580]

[3]. مصباح المتهجّد، ج ‏2، ص781؛ المزار الكبير، ص 214.

[4]. زيارت عاشورا دست‌کم از چهار طريق نقل شده است که سه طريق آن به امام باقر(ع) و يک طريق به امام صادق(ع) مي‌رسد:

2.1 «مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ» از «صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ» از «مَالِكٍ الْجُهَنِيِّ» از امام باقر(ع) [کامل الزّيارات، ص 174]؛

2.‌2 «مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ» از «صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ» از «پدرش»، از امام باقر(ع) [مصباح المتهجّد، ج 2، ص 772]؛

2.3 «عَلْقَمَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِيِّ» از امام باقر(ع) [مصباح المتهجّد، ج 2، ص 773]؛

4.‌2 «سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ» از «صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَان» از امام صادق(ع) همراه با دعاي پس از زيارت ‏[مصباح المتهجّد، ج ‏2، ص 777].

[5]. زاد المعاد، ص 234؛ المصباح الكفعمي، ص 482؛ مصباح المتهجّد، ج 2، ص 772؛  کامل الزّيارات، ص 174.

[6]. بحار الأنوار، ج 97، ص 295. همچنين در يکي از زيارت‌ها، خطاب به حضرات معصومين(ع) مي‌خوانيم: «وَ أَشْهَدُ يَا مَوَالِيَّ أَنَّكُمْ تَسْمَعُونَ كَلَامِي وَ تَرَوْنَ مَقَامِي وَ تَعْرِفُونَ مَكَانِي وَ تَرُدُّونَ سَلَامِي.‏» [المزار الکبير، ص 251]

[7]. المصباح الكفعمي، ص 472.

[8]. در يکي از زيارت‌هاي امام حسين(ع) مي‌خوانيم: «وَ أَنَّكَ‏ ثَارُ اللَّهِ‏ فِي الْأَرْضِ وَ الدَّمُ الَّذِي لَا يُدْرِكُ ثَارَهُ أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ لَا يُدْرِكُهُ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَه‏ ـ تو خون خدا در زمين هستى، تو خونى هستى كه احدى از اهل زمين نمى‏تواند آن را تقاص كند و كسى غير از خداوند متعال قادر بر خونخواهى آن نيست.»[کامل الزّيارات، ص 216]

[9]. در روايتي از پيامبر اکرم(ص) آمده است که خداوند متعال پس از معرّفي چهارده نور مقدّس، دربارۀ حضرت مهدي(عج) فرمود: «يَا مُحَمَّدُ! هَؤُلَاءِ الْحُجَجُ وَ هُوَ الثَّائِرُ مِنْ عِتْرَتِكَ، وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي إِنَّهُ الْحُجَّةُ الْوَاجِبَةُ لِأَوْلِيَائِي، وَ الْمُنْتَقِمُ‏ مِنْ‏ أَعْدَائِي.» [مقتضب الاثر، ص 11]

[10]. بحار الأنوار، ج ‏98، ص 302.

[11]. راوي از امام رضا(ع) پرسيد: آيا اينکه از امام صادق(ع) نقل شده است امام زمان(عج) فرزندان قاتلين کربلا را نيز به عقوبت مي‌رساند، صحيح است؟ حضرت تأييد کردند. سپس راوي سؤال مي‌کند: چرا اين‌گونه است؟ مگر خداوند متعال در قرآن کريم نفرموده است: «وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری» (اسراء، 15)‏ حضرت فرمودند: «صَدَقَ اللَّهُ فِي جَمِيعِ أَقْوَالِهِ لَكِنَ‏ ذَرَارِيَ‏ قَتَلَةِ الْحُسَيْنِ‏ يَرْضَوْنَ أَفْعَالَ آبَائِهِمْ وَ يَفْتَخِرُونَ بِهَا وَ مَنْ رَضِيَ شَيْئاً كَانَ كَمَنْ أَتَاهُ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا قُتِلَ فِي الْمَشْرِقِ فَرَضِيَ بِقَتْلِهِ رَجُلٌ فِي الْمَغْرِبِ لَكَانَ الرَّاضِي عِنْدَ اللَّهِ شَرِيكَ الْقَاتِلِ وَ إِنَّمَا يَقْتُلُهُمُ الْقَائِمُ إِذَا خَرَجَ لِرِضَاهُمْ بِفِعْلِ آبَائِهِمْ ـ خداوند در تمام گفتارهايش درست گفته است، لكن فرزندان قاتلان حسين(ع)   E F از كردار پدرانشان راضى هستند و به آن افتخار مى‏كنند و هر كس از كارى راضى باشد، مثل كسى است كه آن را انجام داده است. اگر كسى در مشرق كشته شود و ديگرى در مغرب از اين قتل راضى باشد، نزد خدا با قاتل شريك خواهد بود؛ به همین علّت، قائم(ع) در هنگام قيام خود، به‌خاطر رضايتشان از كردار پدران، ايشان را خواهد كشت.» [علل الشرائع، ج 1، ص 229]

[12]. در اينجا بيان اين نکته نيز لازم است که به همین دلیل معمولاً در زيارات حضرت اباعبدالله الحسين(ع) می‌خوانیم: «فَيَا لَيْتَنِي‏ كُنْتُ‏ مَعَكُمْ فَأَفُوزَ مَعَكُم‏ ـ ای‌کاش من نیز با شما بودم تا با شما به سعادت و رستگاری می‌رسیدم».[المزار الكبير، ص 465]

[13]. الاختصاص، ص 85: فردي از فرزندان عبدالعزيز بن مروان خدمت امام باقر(ع) رسيد و به شدّت گريه مي‌کرد. حضرت علّت گريۀ او را پرسيدند. او گفت: چگونه گريان نباشم در حالي‌که من از خانواده‌اي هستم که در قرآن شجرۀ ملعونه خوانده‌ شده‌اند؟! حضرت فرمودند: «لَسْتَ مِنْهُمْ أَنْتَ أُمَوِيٌّ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يَحْكِي عَنْ إِبْرَاهِيمَ‏ فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي‏ ـ تو از آنان نيستي، تو گرچه اموي‌زاده‌اي، امّا به علّت پيروي از ما، جزو ما خاندان اهل‌بيت به شمار مي‌روي؛ مگر سخن خداوند متعال از قول حضرت ابراهيم(ع) را نشنيده‌اي که فرمود: هرکه از من متابعت کند، از من است؟»

[14]. ابرهيم، 36.

[15]. حضرت زينب(س) در عين حالي‌که عزادار واقعۀ کربلا بودند، در موقعيّت‌هاي مختلف، حمد و سپاس الهي را نيز به‌جاي مي‌آوردند. مثلاً در کوفه در پاسخ به ابن زياد که گفته بود خدا را شکر که شما را گشت، فرمودند:«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَكْرَمَنَا بِنَبِيِّهِ مُحَمَّدٍ(ص) وَ طَهَّرَنَا مِنَ الرِّجْسِ تَطْهِيراً وَ إِنَّمَا يَفْتَضِحُ الْفَاسِقُ وَ يَكْذِبُ الْفَاجِرُ وَ هُوَ غَيْرُنَا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ» [الارشاد، ج 2، ص 115] سپس نگاه خود به واقعۀ عاشورا را چنین توصیف کردند: «مَا رَأَيْتُ إِلَّا جَمِيلا هَؤُلَاءِ القَوْم كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِمُ الْقَتْلَ فَبَرَزُوا إِلَى مَضَاجِعِهِمْ» پس از آن با شجاعت هرچه تمام‌تر، خطاب به ابن‌زیاد فرمودند: «ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ يَا ابْنَ مَرْجَانَة» [الفتوح، ج 5، ص 122؛ بحار الأنوار، ج 44، ص 116] همچنين در خطبۀ خود در برابر يزيد، فرمودند: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي حَكَمَ لِأَوْلِيَائِهِ بِالسَّعَادَةِ وَ خَتَمَ لِأَصْفِيَائِهِ بِالشَّهَادَةِ.» [الاحتجاج، ج 2، ص 310]

[16]. امام حسين(ع) در قتلگاه هنگام شهادت، در حالي که روي زمين افتاده و به خون مبارک خود آغشته بودند، مي‌فرمودند: «يَا إلهي صَبرًا عَلَی قَضائِكَ وَ لا مَعبُودَ سِواكَ يَا غِياثَ المُستَغيثينَ‏» [ينابيع المودّة، ج 3، ص 82] راوي در بيان حالت و ظاهر امام(ع) در آن لحظات، مي‌گويد: «فَوَ اللَّهِ مَا رَأَيْتُ قَطُّ قَتِيلًا مُضَمَّخاً بِدَمِهِ أَحْسَنَ مِنْهُ وَ لَا أَنْوَرَ  E F وَجْهاً وَ لَقَدْ شَغَلَنِي نُورُ وَجْهِهِ وَ جَمَالُ هَيْئَتِهِ عَنِ الْفِكْرَةِ فِي قَتْلِهِ ـ به خدا قسم كه من كشته خون‌آلودى را نديدم كه زيباتر از وى يا چهره‏اى نورانى‏تر از او داشته باشد، نور صورت و زيبايى وى، مرا از انديشه در امر قتلش باز داشته بود.»[اللهوف، ص 128]